عمل جراحی شانت گذاری مغزی به معنای قرار دادن یک مجرای لوله ای در بخش داخلی جمجمه به منظور کاهش فشار ناشی از ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی در جمجمه است. در این مطب قصد داریم به طور مفصل درباره عمل جراحی شانت مغزی ، کاربردهای آن و مراقبت های مورد نیاز پس از عمل صحبت کنیم.
شانت مغزی چیست؟
شانت در واقع یک ساختار لوله مانند دارد که وظیفه آن خروج مایع مغزی نخاعی اضافه از مغز و حرکت دادن آن به سایر بافت های و اعضای بدن مثل شکم برای جذب شدن این مایع است. قرار دادن شانت به وسیله جراحی می تواند از فشار بیش از حد به مغز و بروز عواقب ناشی از آن جلوگیری کند.
شانت مغزی معمولا از سه بخش تشکیل شده است:
- یک شیر یا دریچه یک طرفه به همراه مخزن
- یک لوله سیلیکونی نازک و کوتاه
- یک لوله سیلیکونی بلند
وظیفه اصلی شیر یا دریچه یک طرفه شانت مغزی، کنترل جریان مایع مغزی نخاعی است. این شیر از یک طرف به لوله کوتاه و از طرف دیگر به یک لوله بلند برای انتقال مایع به بخش های دیگر بدن متصل شده است.
پس از قرارگیری شانت در مغز این وسیله بلافاصله شروع به خارج کردن مایع اضافی از بافت مغز می کند و بسیاری از عوارض و نشانه های ناشی از فشارهای وارده به مغز بلافاصله پس از عمل جراحی برطرف می شوند.
شانت مغزی چه کاربردی دارد؟
شانت مغزی در واقع برای خشک کردن و جمع کردن مایع مغزی نخاعی تجمیع شده در جمجمه بیمار کار گذاشته می شود. مایع مغزی نخاعی یک مایع است که توسط بافت های حفره مانند جمجمه ترشح می شود و اطراف قشر خارجی مغز را می پوشاند تا از ضربات و برخورد مستقیم بافت حساس و آسیب پذیر مغز با جمجمه جلوگیری شود.
در واقع وظیفه مایع مغزی نخاعی، محافظت از مغز دربرابر آسیب ها و ضربات ناگهانی است. اما اگر ترشح این مایع در جمجمه بیش از حد باشد می تواند باعث ایجاد فشار بر روی مغز و جمجمه شود. ترشح بیش از حد مایع مغزی می تواند ناشی از تومورهای مغزی یا به طور مادرزادی باشد. علاوه بر این، افزایش مایع مغزی نخاعی می تواند باعث بروز بیماری هیدروسفالی (hydrocephalus) شود.
بیماری هیدروسفالی چیست؟
یکی از رایج ترین بیماری های مغزی خصوصاً در بین کودکان، بیماری هیدروسفالی مغزی است. در این بیماری، مغز انسان در اثر فشارهای وارده در نتیجه ترشح بیش از حد مایع مغزی نخاعی متورم و بزرگ می شود. بزرگ شدن و تورم بافت مغز باعث ایجاد مشکلات بسیاری در بیمار می شود. از علایم مهم این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد
- احساس خستگی مفرط، سرگیجه و خواب آلودگی
- تحریک پذیری و زودرنجی ( عصبانی شدن و رنجیده خاطر شدن بی دلیل )
- مشکلات ذهنی مثل مشکل در فکر کردن، تمرکز و احساس گیجی
- اختلال در تعادل و راه رفتن
- ناتوانی در کنترل ادرار
با این که ابتلا به هیدروسفالی در هر سنی امکان پذیر است، اما این بیماری معمولا به شکل مادرزادی و در کودکان رخ می دهد. این بیماری می تواند در نتیجه اختلالات ژنتیکی، ضربات وارد شده به سر جنین در هنگام بارداری، عفونت های بارداری و مشکلات ستون فقرات در نوزاد ایجاد شود.
هیدروسفالی در بزرگسالان خصوصا در افراد بالای 60 سال نیز ممکن است رخ دهد که علت آن معمولا بروز تومورهای مغزی یا نخاعی، مننژیت یا خونریزی مغزی در اثر ضربات وارده به سر یا سکته مغزی است.
بیماری هیدروسفالی عموما در مراحل اولیه مشکل چندانی برای بیمار ایجاد نمی کند ولی اگر مراحل درمان این بیماری به تأخیر بیفتد می تواند باعث عوارض و ضایعه های شدید مغزی، اختلالات روانی و یا حرکتی در افراد شوند. با کار گذاشتن شانت مغزی می توان تا حدود زیادی از عوارض بیماری هیدروسفالی جلوگیری کرد.
از آنجایی که بیماری هیدروسفالی تا حدود زیادی ریشه مادرزادی دارد نمی توان راهکارهایی برای پیشگیری از بروز این بیماری ارائه داد. محافظت از جنین در طول دوران بارداری نقش زیادی در سلامت جنین و پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی دارد. در بزرگسالی نیز پرهیز از فعالیت های ورزشی پر برخورد و خطرناک می تواند تا حد زیادی خطر ابتلا به هیدروسفالی کاهش دهد.
عمل جراحی شانت گذاری مغزی چگونه انجام می شود؟
جراحی شانت گذاری مغز در اتاق های عمل مجهز زیر نظر متخصصین حرفه ای مغز و اعصاب انجام می شود. مدت زمان این عمل جراحی حدود یک ساعت است و برای راحتی بیشتر بیمار در حین عمل جراحی از بیهوشی استفاده می شود.
پس از بیهوش شدن بیمار، پزشک موهای نقاط خاصی از سر که قرار است روی آن جراحی انجام شود را می تراشد. سپس جراح سه شکاف کوچک در بدن بیمار ایجاد می کند. یک شکاف در سر، یک شکاف در گردن و یک شکاف در شکم. این شکاف ها به جراح کمک می کند شانت مغزی را به طور صحیح در مغز جای گذاری کند و لوله خروجی آن را به طور صحیحی به سمت شکم هدایت کند. این شکاف ها پس از اتمام عمل جراحی توسط تیم جراحی بخیه می شوند.
لوله های جمع کننده مایع مغزی نخاعی زیر پوست کار گذاشته می شوند بنابراین قابل مشاهده نیستند با این حال بیمار می تواند لوله شانت را زیر پوست گردن خود حس کند. پس از اینکه شانت مغزی در بدن بیمار کار گذاشته شد، بلافاصله شروع به جمع کردن و خارج کردن مایع اضافی مغزی نخاعی می کند.
لازم به ذکر است که به عواملی مثل مصرف بیش از حد الکل ، فشار خون ، مصرف داروهای خاص و مصرف سیگار و مشکلات ریوی می توانند روی نتیجه عمل جراحی و عوارض پس از آن تأثیر گذار باشند. بنابراین لازم است قبل از عمل جراحی بیمار صادقانه درباره وضعیت سلامتی و سبک زندگی خود با پزشک معالج صحبت کند.
مراقبت های پس از عمل جراحی شانت گذاری مغزی
تسکین درد پس از جراحی
یکی از مشکلات و عوارض رایج پس از شانت گذاری مغزی ، احساس درد است. احساس درد در بیماران مختلف ممکن است از چند هفته تا چند ماه طول بکشد و در طول این مدت ممکن است بیمار با درد یا گرفتگی ناگهانی عضلات یا سردرد مواجه شود که این امر طبیعی است و برای تسکین درد در طول دوران نقاهت بیمار باید صرفا از داروهای مسکن تجویز شده توسط پزشک استفاده کند.
مراقب از زخم ها
مراقبت از زخم های ناشی از جراحی شانت مغزی یکی از کارهایی است که باید با دقت انجام شود نا از بروز عفونت های داخلی خطرناک جلوگیری شود. پس از عمل جراحی و مرخصی از بیمارستان تا زمان بهبودی زخم باید از رسیدن آب به زخم ها و استحمام حداقل به مدت یک هفته خودداری شود. استفاده از استخر و جکوزی نیز تا زمان تشخیص پزشک معالج ممنوع است.
پرهیز از فعالیت های فیزیکی سنگین
پس از انجام عمل جراحی شانت مغزی به مدت چهار تا شش هفته بیمار باید از انجام تحرک و ورزش سنگین مانند بدنسازی، شنا و دویدن بیش از حد خودداری کند. انجام ورزش های هوازی سبک و تمرین های کششی به مدت ده الی پانزده دقیقه در روز می تواند به بهبودی سریع تر بیمار و کاهش دوران نقاهت کمک کند. علاوه بر این، بیمار باید تا زمان تشخیص پزشک از انجام رانندگی و سفرهای طولانی خودداری کند. سفر با اتوبوس یا اتومبیل در طول دوران نقاهت اشکالی ندارد اما باید از سفر با هواپیما تا زمان تشخیص پزشک خودداری شود.
پس از عمل جراحی در صورتی که بیمار با علایم زیر مواجه شد، سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد های شدید و مداوم که با مسکن برطرف نمی شوند.
- بروز مشکل در بینایی مانند تار دیدن ، دو بینی و کاهش قدرت بینایی
- زود رنجی و پرخاشگری
- خستگی مزمن و بیش از حد
- از دست دادن تعادل بدن و سرگیجه شدید
- عفونت و قرمزی محل زخم در مسیر حرکت شانت مغزی در طول بدن
- تب بالای 38 درجه
- حالت تهوع شدید و استفراغ به مدت طولانی
- تنگی نفس و درد در ناحیه قفسه سینه
سخن پایانی
بسیاری از مادران از اینکه کودک دلبند خود را به تیغ جراحی بسپارند بسیار نگران هستند. کسب اطلاع بیشتر در خصوص عمل جراحی شانت گذاری مغزی می تواند تا حدود زیادی به کاهش استرس بیمار و همراهان در طول فرایند جراحی و دوران نقاهت کمک کند.
در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر در خصوص مشاوره درمان، فرایند درمان و هزینه های جراحی شانت گذاری مغزی می توانید با کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران تحت نظر دکتر صمدیان، جراح مغز و اعصاب و قاعده جمجمه و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تماس بگیرید. خوشبختانه فرایند قرار دادن شانت مغزی در سی الی چهل درصد بیماران خصوصاً بیماران مبتلا به هیدروسفالی بدون جراحی باز و با استفاده از روش اندوسکوپی (ETV) انجام می شود. تیم دکتر صمدیان در کلینیک جامع قاعده جمجمه بیش از بیست سال سابقه در انجام عمل کار گذاری شانت با روش ETV در بیمارستان های دی و لقمان دارند. نتایج موفقیت آمیز این جراحی، بارها در مجلات علمی معتبر منعکس شده اند.
