آسیب های تروماتیک مغزی به طور معمول ناشی از یک ضربه یا تکان شدید به سر یا بدن هستند که بر اثر تصادف، افتادن، یا ضربه سر در ورزش به وجود می آیند. آسیب های تروماتیک مغزی منجر به خونریزی، لخته های خونی، و پارگی بافت مغزی شده و در صورت عدم مراجعه به جراح مغز و اعصاب احتمال فلج و یا مرگ بسیار بالاست.
آسیب مغزی تروماتیک چیست؟
هرگونه آسیب ناگهانی به مغز که بر اثر ضربه یا تکان شدید به سر ایجاد شود آسیب مغزی تروماتیک است که بر اثر برخورد یا فرو رفتن جسم یا سطحی به سر ایجاد می شود (ضربه اولیه). این آسیب می تواند تنها به یک ناحیه مغز یا تمام آن وارد آید. شکستگی جمجمه در همه موارد نبوده و معمولاً به دلیل شدت ضربه مغز داخل جمجمه تکان می خورد که نتیجه آن التهاب، پارگی، خونریزی، و له شدگی بافت های مغزی است. بطور معمول آسیب مغزی با یک تاخیر نسبت به رخداد آسیب زا ایجاد می شود که به آن ضربه ثانویه گفته شده و بسیار مهلک تر از ضربه اولیه می باشد.
انواع آسیب های مغزی
بطور کلی آسیب های مغزی را می توان به 3 صورت دسته بندی کرد.
وضعیت جمجمه /مغز:
- آسیب های مغزی تروماتیک بسته: جمجمه سالم است
- آسیب های مغزی تروماتیک باز: جمجمه شکسته و یا سوراخ شده و جسم خارج به آن نفوذ کرده است.
نحوه ایجاد:
- آسیب های اولیه: مواردی هستند که خودشان ایجاد شده اند.
|
|
|
|
|
- آسیب های ثانویه: از یک بیماری دیگر، همچون عفونت، در مغز ایجاد می شوند.
شدت:
- خفیف: فرد هشیار و چشمانش باز است.
- متوسط: فرد بی حال؛ چشمان در برابر محرک باز می شوند؛ بیهوشی بین 20 دقیقه تا 6 ساعت.
- شدید: فرد بیهوش؛ چشمان حتی در برابر محرک باز نمی شوند؛ بیهوشی بیش از 6 ساعت.
علایم و عوارض آسیب های تروماتیک مغزی
علایم آسیب های تروماتیک خفیف مغزی:
| − بیهوش شدن کوتاه بعد از آسیب | − زنگ زدن گوشها |
| − سر درد | − احساس مزه بد در هان |
| − اغتشاش شعور | − خستگی/ بیحالی |
| − سبکی سر | − تغییر الگوی خواب |
| − گیجی | − تغییرات رفتاری |
| − تاری دید | − تغییرات خلقی |
| − خستگی چشم | − مشکلات حافظه |
| − مشکلات توجه | − مشکلات تفکر |
| − مشکلات تمرکز | − مشکلات تصمیم گیری |
علایم و عوارض آسیب های تروماتیک متوسط یا شدید (علاوه بر موارد فوق):
| − سردرد مداوم و تشدید شونده | − حالت تهوع/استفراغ تکرار شونده |
| − تشنج | − ناتوانی در بیدار شدن از خواب |
| − گشادی مردمک یک یا دو چشم | − بهم ریختن تکلم |
| − ضعف دستان و/یا پاها | − بی حسی دستان و/یا پاها |
| − فقدان هماهنگی اعضای بدن | − افزایش اغتشاش شعور |
| − افزایش بی قراری | − افزایش تحریک پذیری |
تشخیص آسیب های تروماتیک مغزی
در کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران، دکتر محمد صمدیان ابتدا به معاینه کامل طبی و جسمانی بیمار پرداخته و شرح حال واقعه منجر به آسیب مغزی را از فرد و همراهانش جویا می شوند. بطور معمول افراد دارای آسیب های تروماتیک مغزی به بخش اورژانس آورده می شوند. سایر مراحل به شرح زیرند:
مقیاس کما گلاسگو:
برای بررسی سطح هشیاری بیمار صورت می گیرد. هرچه نمره فرد کمتر باشد ضربه شدیدتر است. آسیب خفیف 13-15، آسیب متوسط 9-12، و آسیب شدید نمرات 8 و پایین تر دارند.
تصویر برداری CT اسکن:
برای بررسی سریع وضعیت آناتومی ساختارهای مغزی، شکستگی، خونریزی مغزی، لخته مغزی، و میزان آسیب استفاده می شوند.
تصویر برداری MRI:
برای بررسی جزییات بافت های نرم مغزی و تغییرات ظریف ساختار مغزی بویژه وضعیت رگ های خونی به کار می رود. این جزییات توسط CT اسکن قابل تشخیص نیستند.
تصویربرداری MRS:
طیف نگاری امواج مغناطیسی برای بررسی متابولیسم مغزی است و نشانگر وضعیت بیمار پس از آسیب تروماتیک مغزی و روند بهبودی وی می باشد.
درمان آسیب های تروماتیک مغزی
استراحت:
جزو جدایی ناپذیر تمامی درمان ها استراحت است. استراحت مطلق در چند روز اول آسیب، کاهش ساعت های کار و فعالیت و افزایش ساعت های استراحت در چند هفته بعد از آسیب نکات مهمی در حفظ سلامتی و بهبود شما هستند. متخصصان مغز و اعصاب کلینیک جامع قاعده مغز و هیپوفیز ایران دستورالعمل های کامل اصلاح الگوی زندگی و بازگشت تدریجی به برنامه معمول زندگی را به شما آموزش خواهند داد.
دارودرمانی:
دارو درمانی در کنار استراحت بعنوان تنها مداخلات آسیب های تروماتیک خفیف محسوب می شوند. همچنین برای موارد متوسط و شدید آسیب های مغزی نیز حسب مورد و نیاز بیمار داروهایی تجویز خواهند شد:
| − انواع مسکن | − داروهای ضد اضطراب |
| − داروهای ضد لخته خون | − داروهای ضد تشنج |
| − داروهای ضدافسردگی | − شل کننده های عضلانی |
| − داروهای محرک هشیاری |
جراحی:
در موارد آسیب های تروماتیک مغزی متوسط و شدید پس از پایدار شدن شرایط بیمار به دلایل زیر ممکن است جراحی مغز صورت گیرد:
- کاهش آسیب اضافی به مغز
- کاهش فشار وارده به مغز
- تخلیه لخته های خونی
- تخلیه بافت های مرده/ آسیب دیده مغز
توانبخشی:
زمانی که وضعیت جسمانی بیمار شما پایدار شده و نیاز به مراقبت متمرکز پزشکی ندارد، از بیمارستان مرخص خواهد شد. اما لازم است فرآیندهای توانبخشی زیر را برای بیمارتان پیگیری نمایید تا مشکلات وی در اسرع وقت با حداکثر امکان برطرف شوند:
| − توانبخشی عصبی-شناختی | − |
| − فیزیوتراپی | − |
| − گفتار درمانی | − بیوفیدبک |
| − کاردرمانی | − نوروفیدبک |
| − ماساژ درمانی | − طب سوزنی |
| − اکسیژن درمانی پر فشار | − |
| − مشاوره روانشناسی | − |
| − شناخت درمانی |
بهبود از آسیب تروماتیک مغز
بهبود از آسیب تروماتیک مغزی بستگی به شدت آسیب بیمار شما و سرعت عمل در مداخله دارد. بطور کلی مراحل بهبود به شرح زیر هستند:
کما:
در این مرحله فرد بیهوش است و حداقل واکنش های را به تحریک، صدا یا نور دارد. حرکاتی که در این وهله مشاهده می شوند بازتابی و یا پاسخ های خودکار به محرک هستند. الگوهای امواج مغزی فرد بیهوش کاملاً با فرد خواب تفاوت دارد.
اغتشاش شعور/ فراموشی:
پس از به هوش آمدن، اولین واکنش محافظت از بدن است. بیمار شما تمام چیزهایی که به بدنش متصل شده (سرم، دستگاه ها، ماسک تنفسی و …) را از خود جدا می کند. چشمانش اغلب باز هستند اما نمی تواند بطور خودآگاه ببیند و تعامل معناداری با دیگران ندارد و ممکن است به همه محرک ها، یکسان پاسخ دهد. پاسخ های وی شامل افزایش تنفس، صداهای نامفهوم، تکان، عرق کردن و یا افزایش فشار خون هستند.
بهبود:
در این مرحله بیمار هشیاری خود را به دست آورده می تواند به افرادی پیرامونش نگاه کرده و با چشم حرکات آنها را تعقیب نماید. در این مرحله فرد می تواند دستورات ساده (انگشت اشاره ات را بالا بیاور) را انجم دهد. اما هنوز حالت گیجی و بی قراری را دارد.
سطوح بهبودی افراد بسته به میزان و شدت آسیب تروماتیک مغزی آنها متفاوت است. نمی توان به طور دقیق بهبودی کامل بیمار را مشخص نمود. برخی افراد به سرعت به زندگی و فعالیت عادی خود باز می گردند، در حالی که برای برخی تا چند ماه ممکن است طول بکشد. صبر و تحمل و ممارست در درمان برای فرد و خانواده وی بسیار مهم و نتیجه بخش است.
آسیب های تروماتیک مغزی در کودکان
در کودکان و نوزادان ممکن است آسیب مغزی تروماتیک مشخص نباشد و فرد نتواند به بیان مشکلات خود بپردازد. شما ممکن است موارد زیر را مشاهده نمایید:
| − تغییر در الگوی تغذیه | − تغییر در توانایی توجه |
| − تغییر ناگهانی در الگوی رابطه با والدین | − تغییر در الگوی خواب |
| − تغییر ناگهانی در الگوی رابطه با پرستار | − تشنج |
| − تغییر ناگهانی در الگوی رابطه با خواهران/برادران | − خلق ناراحت یا افسرده |
| − تحریک پذیری غیرعادی و سریع | − چرتی شدن |
| − گریه بی وقفه و ناتوانی از آرام گرفتن | − فقدان علاقه به فعالیت های یا اسباب بازی های محبوب |
پیشگیری از آسیب های مغزی تروماتیک
مردان و افراد بالای 65 سال بیش از سایر گروه های جمعیتی در معرض انواع آسیب های تروماتیک مغز هستند. در عین حال رعایت موارد زیر به کاهش آسیب تروماتیک مغز شما کمک خواهند کرد:
- استفاده مداوم از کلاه ایمنی هنگام استفاده از اسکیت، اسکیت برد، دوچرخه، موتور و …
- استفاده از کلاه ایمنی حین ورزش های رزمی تماس نزدیک
- عدم استفاده از مواد، الکل، و داروهای خواب آور پیش و حین رانندگی
- رانندگی تدافعی، توام با آرامش و ایمن
- بستن کمربند ایمنی خود و فرزندان در انواع ماشین
- اجتناب از سطوح لیز و سر در منزل و خارج از منزل
- ورزش نکردن در محیط هایی که پوشش کف محافظتی ندارند
- عدم نگهداری سلاح گرم در منزل
- نگهداری سلاح گرم و گلوله های آنها بطور جداگانه در محفظه های ایمنی متفاوت
منابع
https://mayfieldclinic.com/pe-tbi.htm
https://www.cdc.gov/traumaticbraininjury/index.html
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/traumatic-brain-injury/symptoms-causes/syc-20378557
https://www.ninds.nih.gov/Disorders/All-Disorders/Traumatic-Brain-Injury-Information-Page
